قطب‌الدین حیدر؛ هویت تربت حیدریه
مجموعه فرهنگی - تاریخی قطب‌الدین حیدر از جمله بناهای ارزشمند خراسان رضوی که برای گردشگران جذابیت زیادی دارد به نوعی قدیمی‌ترین اثر فاخر تربت‌حیدریه و نیز وجه تسمیه نام‌گذاری این شهرستان است.
به گزارش کیمیای ایران آنلاین، مجموعه‌ای فاخر که شامل بنای آرامگاهی قطب‌الدین حیدر، ایوان و شبستانی از مسجد جامع قدیم در مجاورت آن چله خانه و همچنین رباط طبسی می‌شود، مقبره قطب‌الدین حیدر با زیربنای حدود ۱۰۰ متر مربع مشتمل بر ایوانی مرتفع، ورودی و گنبد خانه است.
قطب‌الدین حیدر متوفی به سال ۶۱۸ هجری قمری از عارفان و صوفیان نامی ایران زمین از ترکستان به «زاوه» قدیم جایی در نزدیکی تربت‌حیدریه کنونی هجرت کرد و در همان‌جا درگذشت.
از جزئیات زندگی و دلیل اصلی مهاجرت قطب‌الدین حیدر اطلاعات دقیقی در دست نیست اما گفته می‌شود سکونت و تجمع عارفان و شاعران نامی آن زمان در این خطه از خراسان رضوی در هجرت او تأثیر داشته است.
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری تربت‌حیدریه در همین ارتباط به ایسنا گفت: مدفن شیخ قطب‌الدین حیدر در میان محوطه زیر گنبد قرار گرفته و ضریح چوبی آن دارای تاریخ ۹۸۷ هجری قمری است.
علی محمدی با اشاره به اینکه بسیاری از گردشگران و زائران که در تربت‌حیدریه توقف یا بیتوته دارند از آرامگاه و اثر تاریخی قطب‌الدین حیدر بازدید می‌کنند، اظهار کرد: شالوده آرامگاه متعلق به دوره تیموری بوده و در دوره صفویه در سال ۱۰۲۳ هجری به همت خواجه سلطان محمود تربتی تغییراتی در معماری آن صورت گرفته است.
وی بیان کرد: ایوان مسجد جامع قدیم واقع در ضلع غربی بنای مقبره به طول حدود ۱۰.۵ و ارتفاع ۱۱.۵ متر است. همچنین فضای داخلی ایوان مقصوره یا گنبد خانه مسجد مزین به مقرنس و نیز تزئیناتی به شیوه کاربندی در بخش زیرین گنبد است.
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری تربت‌حیدریه اذعان کرد: بر اساس کتیبه موجود این بنا در سال ۱۰۴۵ هجری قمری زمان شاه صفی بنیان گردیده و بانی آن خواجه عبدالله فرزند درویش علی تربتی است.
وی همچنین گفت: رباط طبسی توسط حاج محمد ابراهیم طبسی از تجار معروف عصر قاجار بنیان شده است. این بنا در زمره بناهای دو ایوانی است که شامل فضای ورودی، هشتی، تعدادی حجره مشرف به میان سرای بنا، انبار و اصطبل می‌شود.
محمدی با بیان اینکه موزه مردم‌شناسی تربت‌حیدریه نیز در همین مکان قرار دارد، عنوان کرد: شیخ قطب‌الدین حیدر تک فرزند تیمور فرزند ابوبکر فرزند سلطانشاه سالوری از شاهزادگان ازبک و از تبار خاقان ترک بوده است. وی مجذوب شیخ ابوالقاسمی شد که در زاوه سکونت داشته است و به هوای شیخ راهی این دیار شد و در سال ۶۱۸ هجری قمری وفات یافت.
سفر به دیار کاروانسراها خانه‌های تاریخی
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی تربت‌حیدریه در ادامه از وجود دیگر آثار تاریخی در این شهر خبر داد و گفت: مجموعه تاریخی و فرهنگی قطب‌الدین حیدر، کاروانسرای طبسی، کاروانسرای لاری، حمام حاجی رئیس، مقبره و مسجد شیخ حیدر کدکنی، رباط کامه، رباط کسکک، مزار بوری آباد، مزار شیخ ابوالقاسم گورکانی، چندین آب انبار، سرا، بازار سنتی و بیش از ۴۰ خانه تاریخی در داخل بافت تاریخی شهر و… از مهم‌ترین ابنیه‌های تاریخی این منطقه است.
وی با اشاره به وجود ۳۵۰ اثر تاریخی و جاذبه‌های گردشگری در این شهرستان تاکنون حدود ۶۲ اثر در فهرست آثار ملی ثبت شده است. بیشترین سرا و کاروانسرای تاریخی استان را در تربت‌حیدریه داریم.
محمدی کاروانسرای طبسی به عنوان یکی از این آثار تاریخی نام برد و افزود: این کاروانسرا در مجاورت مجموعه تاریخی قطب‌الدین حیدر قرار دارد. این رباط را حاج محمد ابراهیم طبسی از تجار معروف عصر قاجار در اواخر این دوره در ملک شخصی خود بنا کرد.
وی اذعان کرد: رباط طبسی در زمره بناهای دو ایوانی است که شامل فضای ورودی، هشتی، تعدادی حجره مشرف به میان سرای بنا، انبار و اصطبل است.
خانه امینی
این بنای تاریخی مربوط به دوره قاجار و محل زندگی امین التجار از تجار معروف شهر تربت دران دوران بوده و دارای تزئینات آجرکاری، کاشی‌کاری و گچ‌بری‌های زیبایی است که هنوز پس از گذشت سالیان متمادی پا برجا مانده است.
این بنا در سال ۱۳۸۸ توسط سازمان میراث فرهنگی تملک و سپس مرمت شد که اکنون اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهرستان در آن مستقر شده است.
کاروانسرای لاری
محمدی همچنین در خصوص کاروانسرای لاری گفت: این بنا در بازار شهر و در محله میدان رباط قرار دارد و به همت حاج محمدرضا لاری از تجار معروف شهر به سال ۱۳۰۸ هجری قمری ساخته شده است.
وی افزود: این رباط از بناهای دو ایوانی و مشتمل بر هشتی ورودی، صحن، حجره، غرفه و اصطبل است. همچنین فضای ایجاد شده در این بنا به صورت ۲۴ غرفه تابستانی بوده و اتاقک‌های پشتی استفاده زمستانی داشته است.
حمام حاجی رئیس
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی تربت‌حیدریه از حمام حاجی رئیس نیز به عنوان یکی دیگر از آثار تاریخی این شهرستان نام برد و گفت: این بنا در اواخر دوره قاجار توسط حاجی رئیس بنا شده است. از فضاهای مهم این حمام می‌توان به رشته پلکان‌های ورودی، سربینه، بینه، گرمخانه و مخازن آب سرد و گرم اشاره کرد.
وی تصریح کرد: از ویژگی‌های جالب این بنا هشت ستون سنگی بسیار زیباست که فضای گنبدی بینه را پدید آورده است و در میان فضایان نیز حوض سنگی به شکل هشت ضلعی قرار دارد.
بنای مقبره و مسجد شیخ حیدر کدکنی
بنای مقبره و مسجد شیخ حیدر کدکنی در گذشته دارای کاشی‌های فیروزه‌ای و مسدس بوده که هم اکنون آثار کمی از آن برجای مانده است. بر گوشواره‌های فضای داخلی بقعه هشت ستون سنگی در نبش دیوار نصب است که بران با گچ قسمتی از سوره مبارکه (یس) با خط سفید در زمینه‌ای لاجوردی نقش بسته است.
همچنین در زاویه جنوب غربی در بخش باقیمانده کتیبه عبارت (فی شهر ذی الحجه ۹۰۶) مشاهده می‌شود. مسجد شیخ حیدر کدکنی نیز فضایی است به صورت شبستان که محرابی هشت گوشه زینت‌بخش آن شده و دیواره شمالی آن دو آشکوبه می‌باشد. این مجموعه تاریخی در ۷۰ کیلومتری شمال غربی تربت‌حیدریه واقع است.
رباط کامه
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی تربت‌حیدریه در خصوص رباط کامه هم گفت: این رباط در کیلومتر ۲۴ جاده تربت‌حیدریه به مشهد و در نزدیکی روستایی به همین نام واقع شده است.
وی خاطرنشان کرد: شواهد نشان می‌دهد رباط نیمه کاره رها شده و تنها حدود نیمی از آن ساخته شده است. احتمالاً نقشه بنا طوری بوده که دارای یک حیاط مرکزی چهارگوش بوده و نماهای سرپوشیده‌ای در گوشه‌ها داشته است.
محمدی افزود: این مجموعه فقط دارای دو جبهه شمالی و غربی است و قسمت جنوبی و شرقی هرگز احداث نشده است. این بنا شامل هشتی ورودی، حجره‌ها، ایوانچه‌ها و اصطبل است.
مزار بوری آباد
بنای تاریخی امامزاده احمد الرضا (ع) بوری آباد مربوط به دوره صفویه از آثار ثبت شده ملی کشور است. این بنا با پلان مربع مدفن یکی از نوادگان امام موسی کاظم (ع) و در کیلومتر ۴ جاده تربت به گناباد واقع شده و دارای امکانات رفاهی از قبیل زائرسرا، حسینیه و سکوهای اقامتی است.
مزار شیخ ابوالقاسم گورکانی
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی تربت‌حیدریه با بیان اینکه مزار شیخ ابوالقاسم گورکانی در ۳ کیلومتری جنوب شهرستان تربت‌حیدریه در روستایی به نام شیخ ابوالقاسم ساخته شده است، عنوان کرد: شیخ ابوالقاسم گورکانی که از عرفای به نام قرن چهارم و پنجم هجری است در سال ۳۷۳ هجری قمری بر مسند ارشاد نشست و به سال ۴۵۰ هجری قمری دار فانی را وداع گفت.
وی بیان کرد: آرامگاه شیخ به صورت تاقی است که گنبدی بر فرازان قرار گرفته است. بقعه امروزی به همت شیوخ گناباد و متصوفه روی بنایی از دوره صفویه بنا شده است.
خانه حاجی رئیس
این بنا در دوره قاجاریه توسط سید محمدامین التجار معروف به حاجی رئیس ساخته شده و محل سکونت وی بوده است. تزئینات آجری در نما و تزئینات چوبی در سقف ایوان و اتاق‌ها و نیز ستون‌های آجرکاری شده از ویژگی‌های شاخص این بنا است. این بنا در مرکز شهر و در خیابان فردوسی جنوبی واقع شده است.
انتهای پیام/
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن کیمیای ایران آنلاین را نصب کنید.