نوزدهم دی‌ماه سالروز عملیات کربلای ۵ در پیچیده‌ترین و مستحکمترین خطوط دفاعی در منطقه شلمچه می‌باشد، عملیاتی حساس، مهم و استراتژیک به‌طوری‌که نیروهای خودی توانستند به اهداف از پیش تعیین‌شده برای این عملیات دست پیدا کنند.
به گزارش کیمیای ایران آنلاین، در ایام سالروز عملیات کربلای ۵، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس پژوهش‌های صورت گرفته در رابطه با این عملیات را که در قالب کتاب توسط این مرکز منتشرشده معرفی کرده است.
۱- تاریخ شفاهی حاج صادق آهنگران (با نوای کاروان) (گفت‌وگوی دوازدهم: نوای جهاد از هور تا شلمچه)
کتاب تاریخ شفاهی حاج صادق آهنگران با عنوان «با نوای کاروان» در سال ۱۳۹۹ توسط انتشارات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس منتشر شده است. مجری تاریخ شفاهی حاج صادق آهنگران، حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدمهدی بهداروند می‌باشد. معرفی ابعاد شخصیتی و نقش مهم راوی در دفاع مقدس، تجلیل و تکریم از نقش مداحان و ذاکران در آن سال‌ها و تأکید بر نقش خانواده ایشان در همراهی و همسنگری با وی از نکات مهم و با اهمیتی است که در این کتاب به آنها پرداخته‌شده است.
محتوای کتاب شامل شش بخش اصلی است؛ بخش اول از تولد تا آغاز جنگ تحمیلی، بخش دوم دوره رشد و بالندگی در بستر جنگ تحمیلی، بخش سوم گونه‌شناسی و مناسبت‌شناسی نوحه‌ها، بخش چهارم از شخصیت‌های تأثیرگذار در مسیر زندگی ایشان، بخش پنجم فعالیتهای فرهنگی برون‌مرزی و بخش ششم شخصیت و عملکرد حاج صادق آهنگران از منظر مسئولان تبلیغات جبهه و جنگ آن دوره است. آلبوم تصاویر حضور ایشان در جبهه در انتهای کتاب اضافه شده است.
۲- تاریخ شفاهی سردار شیرانی نژاد (جلسه بیست‌ویکم: عملیات کربلای ۵)
سردار شیرانی نژاد در گفت وگوهای صورت گرفته ابتدا به صورت گذرا بر دوران کودکی و نوجوانی خویش مروری داشت و سپس نحوه ورودش به سپاه پاسداران اصفهان و فراگیری آموزش های اولیه را توضیح داد. پس از آن سردار شیرانی نژاد به تناسب سؤال های طرح شده، ابتدا به تشریح اقدامات رزمندگان اصفهان در جبهه دارخوین پرداخت و سپس به نقش مخابرات در عملیات های مهم و سرنوشت ساز دفاع مقدس اشاره نمود و موضوعاتی همچون امنیت مخابرات، پیدایش ساختار رزمی مخابرات، تشکیل مخابرات قرارگاه خاتم الانبیا و دیگر قرارگاه های مخابرات و نقش آنها در عملیات های مختلف در جبهه های غرب و جنوب را به صورت مبسوط تشریح کرد. مسائلی نیز در حاشیه این موضوعات اصلی مد نظر قرار گرفت که در عین اهمیت بسیار جذاب و خواندنی است.
۳- فاو تا شلمچه (فصل ششم: عملیات کربلای ۵)
این کتاب هفت فصل دارد که در آنها مطالب زیر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است: فصل اول «نگاهی اجمالی به عملیات والفجر هشت»، شکلگیری و چگونگی عملیات فاو؛ فصل دوم «تشدید فشار به جمهوری اسلامی»، تلاش قدرتهای بزرگ برای فشار بیشتر به ایران جهت جلوگیری از موفقیت در جنگ، و استراتژی قدرتهای بزرگ جهت خاتمه جنگ بدون طرف پیروز؛ فصل سوم «تدابیر و اقدامات مسؤولین کشور» به ویژه حضرت امام خمینی(ره)، رویارویی با وضعیت جدید و تأکید امام بر ادام هی جنگ، طرح‌ریزی و اجرای عملیات محدود؛ فصل چهارم «تجزیه و تحلیل ماجرای مکفارلین»، روند شکلگیری سیاست خارجی جدید آمریکا در مقابل ایران و تأثیرات تعیی نکننده ماجرای مکفارلین در روابط دو کشور؛ فصل پنجم «عملیات کربلای چهار»، کمکهای اطّلاعاتی آمریکا به عراق برای کشف مناطق عملیاتی؛ فصل ششم «عملیات کربلای چهار»، وضعیت دشوار جمهوری اسلامی در روند تحولات جنگ به‌ویژه پس از عملیات کربلای چهار؛ فصل هفتم «آخرین تحرک نظامی در جنوب»، چگونگی انجام عملیات کربلای هشت، مرحله تکمیلی عملیات کربلای پنج.
۴- آغاز تا پایان (فصل ۸: تثبیت توازن به سود ایران)
این کتاب کل دوران جنگ، از زمینه سازی هجوم ارتش عراق تا آتش بس را شامل می شود. در این مجموعه جنگ به پنج دوره زمانی تقسیم شده است و هر دوره در یک جلد گنجانده شده است، به موازات این مجموعه، کتاب «آغاز تا پایان» تهیه و تنظیم شده است که به بررسی کلی و اجمالی جنگ پرداخته است.
کتاب «آغاز تا پایان»، کتاب نسبتا جامع و مختصری است از تهاجم عراق به سرزمین ایران اسلامی تا پایان جنگ که در آن وقایع سیاسی ـ نظامی این دوران بررسی شده است. برخی این کتاب را در امتداد مجموعه پنج جلدی «سیری در جنگ ایران و عراق» می‌دانند اما به لحاظ موضوع بندی جدید و سبک و سیاق فصل‌بندی آن و مهم‌تر از همه بیان جنگ از آغاز تا پایان در یک جلد، نمی‌تواند در ادامه مجموعه یاد شده باشد و بیشتر به عنوان یک کتاب مستقل قابل ارزیابی است.
یکی از تفاوت‌هایی که این کتاب را از سایر کتب منتشر شده مرکز مطالعات و تحقیقات دفاع مقدس، متمایز می‌کند این است که ملاک تقسیم‌بندی و عنوان فصل‌ها بر اساس سال می‌باشد که نگرشی جدید محسوب می‌شود و سعی شده عناوینی انتخاب شود که وضعیت کلی حاکم بر هر سال جنگ را بیان نماید.
۵- تنبیه متجاوز (فصل سوم: تغییر موازنه به نفع ایران (بهمن ۱۳۶۴ – فروردین ۱۳۶۶)
در این کتاب، ابعاد گوناگون جنگ از آغاز عملیات رمضان در تیر ماه ۱۳۶۱ تا فروردین ۱۳۶۷(شش سال) مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
در کتاب «تنبیه متجاوز» مسائل مربوط به جنگ از تیر ۱۳۶۱ تا فروردین ۱۳۶۷ با تأکید بر تنبیه متجاوز و موازنه نظامی و نیز تغییر استراتژی عملیات دو طرف جنگ برای کسب برتری در این زمینه را شامل می‌شود.
کتاب تنبیه متجاوز از چهار فصل تشکیل شده است؛ فصل اول با عنوان «تحول در صحنه نبرد» دوره زمانی ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۲ را دربر دارد. فصل دوم، «ابتکارات نظامی» نام دارد. در این فصل که اسفند ۱۳۶۲ تا دی ۱۳۶۴ مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته، با بررسی سه عملیات خیبر، بدر کمیل و قادر، ابتکارات نظامی نیروهای خودی بازبینی شده است. فصل سوم با عنوان «تغییر موازنه به نفع ایران» از بهمن ۱۳۶۴ تا فروردین ۱۳۶۶ را دربر دارد. فصل چهارم، «تغییر استراژی عملیاتی و عوامل مؤثر بر آن» نام دارد. این فصل شامل مقطع زمانی فروردین ۱۳۶۶ – فروردین ۱۳۶۷ است.
۶- نبرد شرق بصره
این کتاب شامل ۳ فصل است. فصل اول کتاب تحت عنوان «طرح ریزی در شرایط ویژه» از والفجر ۸ تا کربلای ۴ و فرازهایی از مدیریت در فضای دشوار با ویژگی های انقلابی را به نمایش می گذارد.
«هجوم به مستحکمترین خطوط دفاعی دشمن» عنوان دومین فصل کتاب که طی آن به شرح اجمالی عملیات با هدف نمایش مدیریت و فرماندهی در صحنه نبرد، آن هم در فضایی مملو از خوف و رجا می‌پردازد.
فصل سوم و پایانی این اثر «بازتابها و دستاوردها» نام گرفته که واکنش رسانه‌های گروهی، مواضع آمریکا و شوروی، جنگ شهرها و شرایط ایران برای پایان جنگ را عرضه می کند. این فصل توضیح پیچیدگی‌های مواضع دو ابر قدرت شرق و غرب در آن زمان و نیز انگیزه‌ها و اهداف رسانه‌ها از نوع تنظیم و انتقال اخبار در دوران دفاع مقدس، به خواننده کمک می‌کند که عظمت عملیات کربلای ۵ و نتایج آن را بیش از پیش درک نماید. همچنین اشاره به «شرایط جمهوری اسلامی برای پایان بخشیدن به جنگ» نیز پاسخ ابهاماتی است که به علت ضعف اطلاعات، گاهی به اذهان خطور می‌کند.
۷- نبرد کربلای ۵
کتاب «عملیات کربلای ۵» با ارائه شناسنامه عملیات، مروری بر وضعیت سیاسی ـ نظامی ایران و عراق قبل از عملیات داشته و وضعیت دشمن پس از عملیات کربلای ۴ را بررسی کرده است. سپس به اهمیت و ضرورت اجرای عملیات و دلایل انتخاب منطقه شلمچه به عنوان منطقه عملیاتی پرداخته است.
در ادامه با ارائه طرح مانور به شرح عملیات در شب و روزهای اول تا هشتم و ادامه عملیات تا هفتم بهمن ماه می‌پردازد. ضرورت تداوم عملیات، وضعیت نیروی انسانی خودی در عملیات کربلای ۵، نتایج عملیات و ویژگی های عملیات کربلای ۵ از دیگر محتویات اشاره شده در این کتاب است.
همچنین در این کتاب، مرحله سوم جنگ شهرها و مواضع آمریکا و شوروی بعد از اجرای عملیات کربلای ۵ بررسی شده است.
به دلیل پیوستگی عملیات کربلای ۵ با عملیات تکمیلی کربلای ۵ و عملیات کربلای ۸، شرح مختصری از این دو عملیات نیز در این کتاب به عنوان ضمیمه ارائه شده است.
۸- نبرد در کانال ماهی
کتاب «نبرد در کانال ماهی؛ لشکر ۲۷ محمد رسول الله در عملیات کربلای ۵»، ۹ فصل است. فصل اول کتاب با عنوان شوق حضور، تلاش برای آمادگی، عنوان فصل دوم کتاب است. در فصل سوم که موج دوم نام دارد، به آغاز عملیات و واکنش دشمن و دشواری‌های پیش رو اشاره دارد.
فصل چهارم با عنوان کانال پرورش ماهی به استقرار نیروها در دژ کانال پرورش ماهی و فشارهای تدریجی دشمن و تلاش رزمندگان برای مقابله با آنان و رشادتهای بی‌نظیرشان تا مرز شهادت پرداخته است.
شب سرنوشت ساز عنوان فصل پنجم کتاب است. فصل ششم با عنوان بلیط بازگشت به مواضع دشمن و تاکتیکهای زیرکانه آنها و تهدیدهایی که نیروهای خودی با آن مواجه بودند، پرداخته است.
فصل هفتم، جنگ نابرابر نام دارد در این فصل به امکانات موجود نیروها در مقابل امکانات دشمن اشاره دارد. در فصل هشتم با عنوان یک اتفاق، به شرایط بغرنج و بحرانی این عملیات پرداخته است. توصیف ساعات و لحظاتی پر از استرس و وقایع شب پنجم عملیات در این فصل از ویژگی‌های آن است.
فصل نهم با عنوان آخرین روز، به تصمیمات گرفته شده فرماندهان از سوی هر دو جبهه خودی و دشمن و نیز تاکتیکهای به کار رفته از طرف هر دوی آنها و در آخر نیز به تدبیر آخر و پیام رهبر معظم انقلاب اشاره دارد.
۹- گیل‌مانا (فصل ششم: عملیات کربلای ۵)
کتاب «گیل‌مانا» روایت خاطرات سردار محمدعلی حق‌بین فرمانده گردان کمیل از لشکر ۱۶ قدس گیلان در دوران دفاع مقدس است که سیده نساء هاشمیان سیگارودی تحقیق و نگارش آن را بر عهده داشته و توسط نشر مرزوبوم در سال ۱۳۹۹ منتشرشده است.
کتاب «گیل‌مانا» شامل ۱۰ فصل است؛ در این کتاب سردار حق‌بین خاطرات خود را از آغاز جنگ شروع کرده و سپس به فضای ناامن کردستان و اقدامات در آن دوران، مأموریت‌های درون‌مرزی و عملیاتهای برون‌مرزی می‌پردازد. همچنین عملیات کربلای ۲، عملیات کربلای ۵، انتقال جبهه‌های جنگ از جنوب به غرب، عملیات والفجر ۱۰ فصول دیگر این کتاب است که سرشار از خاطرات جذاب و پر از احساسات و هیجانات آن دوره از دفاع مقدس است. فصل نهم این کتاب خاطرات سردار حق‌بین در پایان جنگ مطرح‌شده و فصل پایانی نیز آلبوم تصاویر است.
۱۰- کربلای ۵ تلاشی دیگر برای تعیین سرنوشت
جلد اول از روزشمار چهل و ششم با عنوان «کربلای ۵؛ تلاشی دیگر برای تعیین سرنوشت جنگ» شامل بازه ۲۹ روزه از ۵ دی ۱۳۶۵ تا سوم بهمن ۱۳۶۵ است. این روزشمار شامل وقایع و گزارش‌های پس از شکست عملیات کربلای ۴ است. در این کتاب مقدمات عملیات کربلای ۵ تا پایان این عملیات بررسی‌شده است. همچنین وقایع این دوره عمدتاً تحت تأثیر دو رویداد مهم نظامی جنگ یعنی شکست عملیات کربلای ۴ و انجام عملیات کربلای ۵ قرار دارد.
وقایع مهمی که مستقیم و غیرمستقیم تحت تأثیر این دو رویداد به وقوع پیوسته و در فهرست موضوعات این کتاب قرار دارند شامل جنگ شهرها، جنگ نفتکشها در خلیج‌فارس، سیاست آمریکا و شوروی در قبال تشدید جنگ و تشدید تلاش‌های صلح اول در چارچوب پنجمین اجلاس سران سازمان کنفرانس اسلامی در کویت و سپس در قالب ابتکار جدید پرز دکوئیار دبیر کل سازمان ملل است. کاهش شدید درآمدهای ارزی ایران در سال ۱۳۶۵، ادامه روند عادی‌سازی روابط سیاسی ایران و فرانسه و برگزاری اجلاس همیاری ملت عراق در تهران با شرکت بیش از ۲۵۰ تن از اعضای گروه‌های مخالف یا معارضین عراقی از دیگر رویدادهای غیرنظامی در این دوره است. ابوالقاسم حبیبی نویسنده بخش نظامی و دکتر ایرج همتی نویسنده بخش غیرنظامی جلد اول روزشمار چهل و ششم هستند.
۱۱- بازتاب جهانی کربلای ۵
جلد دوم از روزشمار چهل و ششم با عنوان «بازتاب جهانی کربلای ۵» شامل بازه ۲۷ روزه از ۴ بهمن ۱۳۶۵ تا ۳۰ بهمن ۱۳۶۵ است. این روزشمار شامل وقایع و گزارش‌های پس از شکست عملیات کربلای ۴ است. رویدادهای نظامی مهم این دوره شامل طرح ادامه عملیات کربلای ۵ به سمت کانال زوجی و نزدیک‌تر شدن به بصره، تلاش ارتش عراق برای بازپس‌گیری دو سرپل غرب کانال ماهی و غرب نهر جاسم، بازسازی و تجدیدقوای رزمندگان اسلام و تحکیم و تثبیت مواضع به‌دست‌آمده است.
در بُعد سیاسی نیز آنچه بیشتر موردتوجه رسانه‌ها قرار دارد متوقف شدن نیروهای ایران در پشت دروازه‌های بصره، نگرانی از پیروزی نهایی ایران، آمار بالای تلفات رزمندگان ایران و نقش تسلیحات آمریکایی فروخته‌شده به ایران در ماجرای مک فارلین در پیشروی اولیه عملیات است. برگزاری اجلاس سران کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی در کویت و تلاش برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق یکی دیگر از رخدادهای این مقطع می‌باشد. موضوع حائز اهمیت دیگر در مقطع کتاب حاضر، بحران گروگان‌گیری در لبنان است. ابوالقاسم حبیبی نویسنده بخش نظامی و سعید حصاری نویسنده بخش غیرنظامی جلد دوم روزشمار چهل و ششم هستند.
۱۲- اطلس لشکر ۷ ولی عصر (عج) (فصل پنجم: نبردهای سرنوشت‌ساز)
اطلس لشکر ۷ ولیعصر (عج) سومین اطلس یگانی است. این اطلس به بررسی نقش و عملکرد لشکر ۷ ولیعصر (عج) و حماسه‌آفرینی رزمندگان و فرماندهان آن در طول ۸ سال دفاع مقدس می‌پردازد. این کتاب از شش فصل تشکیل شده که در هر فصل به بیان و بررسی عملکرد لشکر ۷ ولیعصر (عج) در طول هشت سال دفاع مقدس پرداخته شده است.
از ویژگی‌های این کتاب می‌توان به ثبت و مستندسازی عملکرد لشکر ۷ ولیعصر (عج) در عملیاتهای مختلف، نمایش دقیق نقشه عملیاتهای این لشکر، همچنین درج اطلاعات و آمار رزمندگان، جانبازان و شهدای آن در قالب اطلس عملیاتهای لشکر ۷ ولیعصر (عج) اشاره کرد. همچنین معرفی واحدهای تخصصی در یگان ۷ ولیعصر (عج) به عنوان وجه تمایز این اطلس با سایر اطلس‌هایی است که تاکنون منتشر شده‌اند.
۱۳- اطلس لشکر ۳۱ عاشورا (فصل پنجم: نبردهای شرق بصره)
در این اطلس سعی شده تا با استفاده از نمودار، جدول و عکس عملیاتهای آفندی که رزمندگان لشکر ۳۱ عاشورا در آن شرکت داشته و حماسه‌آفرینی کرده‌اند، تبیین و تشریح شود. کتاب اطلس لشکر ۳۱ عاشورا در دوران دفاع مقدس در شش فصل به نقش مردم غیور و تاریخ‌ساز آذربایجان در هشت سال دفاع مقدس پرداخته است. در پژوهش این اثر تلاش شده با اتکا به اسناد و منابع دست اول موجود در مرکز اسناد و تحققات دفاع مقدس و همچنین منابع موجود در لشکر ۳۱ عاشورا و مصاحبه با فرماندهان حاضر در صحنه، تاریخ‌نگاری وقایع به صورت مستند و متقن و زیر نظر سردار امین شریعتی و فرماندهان این لشکر به رشته تحریر درآید.
۱۴- اطلس لشکر ۲۷ محمد رسول الله در دوران دفاع مقدس (فصل پنجم: نبردهای سرنوشت‌ساز)
این اطلس مشتمل از عکس، نقشه، کالک و نمودار است و شرح تشکیل لشکر ۲۷ و ماموریت برون مرزی تیپ ۲۷ و دستگیر شدن احمد متوسلیان توسط فالانژها و عملیات‌هایی که در جبهه جنوبی و شمالی و جبهه میانی، لشکر حضور داشته و حماسه آفرینی کرده، روایت می کند. در این اطلس ۲۳ عملیات به صورت فشرده معرفی شده است.
این کتاب ۲۷۲ صفحه ای مشتمل بر ۶ فصل است، گفت: این اطلس، در ابتدا به تشکیل تیپ ۲۷ و پشتیبانی تیپ ۲۷ که پادگان ولیعصر سپاه تهران بوده، اشاره دارد و سپس به عملیاتهای آزادسازی خرمشهر و مقطع ابتدایی جنگ می پردازد، سپس به تنبیه متجاوز و بعد از عملیات رمضان ورود می کنیم. فصل بعدی عملیاتهای آبی و خاکی خیبر، بدر و والفجر ۸ را به تصویر کشیده و در آخر هم عملیاتهای سرنوشت‌ساز از کربلای ۵ تا انتهای جنگ را به‌طور خلاصه شرح داده است. همچنین لشکر ۲۷ حضرت رسول (ص) یکسری عملیاتهای کوهستانی هم دارد که جابه‌جایی‌هایش از جنوب به غرب یکی از فصول کتاب است.
۱۵- راهنمای مناطق جنگی خوزستان
در این کتاب، نقشه استان به همراه معرفی مناطق مختلف جنگی استان به صورت مختصر بیان شده است.
۱۶- اطلس ۴۱ ثارالله در ۸ سال دفاع مقدس (فصل چهارم: نبردهای پیروز)
یکی از کتاب‌هایی که در حوزه اطلس یگانی منتشر شده است کتاب «اطلس لشکر ۴۱ ثارالله» در هشت سال دفاع مقدس تألیف عباس میرزایی است. ناگفته نماند برای تهیه و انتشار این اطلس سردار شهید سپهبد قاسم سلیمانی نقش بسیار جدی و ارزنده‌ای را به‌عهده داشته است به‌طوری‌که با تلاش و همت ایشان کارنامه لشکر ۴۱ ثارالله، همراه با نقشه‌های عملیاتی لشکر تهیه و تدوین شد.
کتاب «اطلس ۴۱ ثارالله» متشکل از شش فصل است؛ فصل اول را با عنوان “تجاوز ارتش عراق و تشکیل هسته‌های مقاومت” با نگاهی بر تشکیل کمیته انقلاب اسلامی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در کرمان آغاز کرده و با اشاره به آغاز جنگ تحمیلی و تشکیل تیپ و لشکر ۴۱ ثارالله و اولین اعزام‌ها به پایان می‌برد.
اعزام اولین گردان سازمان‌یافته استان به جبهه جنوب و عملیاتهای کرخه نور و ثامن‌الائمه و طریق‌القدس، نبردهای فتح‌المبین و بیت‌المقدس موضوعاتی هستند که در فصل دوم، با عنوان “آزادی سرزمین‌های اشغال‌شده” آورده شده‌اند.
در فصل سوم، با عنوان «تعقیب متجاوز»، عملیات رمضان، نبردهای والفجر مقدماتی، والفجر ۱، والفجر ۳ و والفجر ۴ بررسی‌شده‌اند. عملیاتهای خیبر و والفجر ۸ همچنین نبردهای کربلای ۱ و ۴ و ۵ و تکمیلی کربلای ۵، در فصل چهارم به‌عنوان “«نبردهای پیروز» مرور می‌شوند. در فصل پنجم، با عنوان «نبردهای کوهستانی»، عملیاتهای کربلای ۱۰، نصر ۴ و والفجر ۱۰ بررسی‌شده‌اند. سرانجام، فصل ششم کتاب، با عنوان «ایان جنگ»، به نبردهای پایانی جنگ پرداخته است.
همچنین در ابتدای کتاب «اطلس لشکر ۴۱ ثارالله» سردار شهید حاج قاسم سلیمانی یادداشتی نوشته است.
۱۷- اطلس خرمشهر در جنگ (آزادسازی شلمچه)
کتاب «خرمشهر در جنگ» دومین جلد از مجموعه اطلس راهنما است که به یکی از مهم‌ترین مناطق هجوم دشمن و مقاومت مردمی در آن منطقه، اختصاص یافته و مروری بر حماسه مقاومت و حماسه آزادسازی خرمشهر است.
کتاب «خرمشهر در جنگ» ۷ بخش دارد. در بخش اول «جغرافیای طبیعی و انسانی خرمشهر» تشریح گردیده است. بخش دوم «پیروزی انقلاب اسلامی و بحران سازی گروه خلق عرب» نام دارد که در آن به شروع فعالیتهای تجزیه طلبانه پس از پیروزی انقلاب اسلامی در خرمشهر و تلا شهای مذبوحانه برای سیطره یافتن بر این شهر با پشتوانه دولت بعث عراق، پرداخته شده است. بخش سوم که «در آستانه جنگ» نام دارد، به شرح فعالیتها و اقدامات ایذایی و تحرکات مرزی ارتش عراق اختصاص دارد که طی دوران قبل از آغاز رسمی جنگ به وقوع پیوسته است. در بخش چهارم با عنوان «هجوم ناموفق ارتش عراق»، وقایع مربوطه به هفته اول هجوم ارتش عراق به خرمشهر، بررسی شده است. در بخش پنجم با عنوان «اشغال خرمشهر» شرح مختصری درباره حملات پی‌درپی دشمن و نیز مقاومت مدافعان و نهایتاً اشغال خرمشهر درج شده است. در بخش ششم حماسه بزرگ «آزادی خرمشهر» و در بخش هفتم «آزادسازی شلمچه» به دست رادمردان ایران اسلامی گزار ش شده است.
۱۸- اطلس خوزستان در جنگ (محور خرمشهر ـ آبادان: تعقیب متجاوز)
اولین جلد از مجموعه اطلس راهنما، «خوزستان در جنگ» نام دارد. در این جلد ضمن بررسی اوضاع خوزستان در قبل و بعد از انقلاب اسلامی، وقایع جنگ در این استان به هنگام هجوم قوای عراق و اشغال آن و مقاومت نیروهای مردمی و نظامی ایران در برابر این هجوم و سپس آزادسازی مناطق اشغالی با همت این نیروها و در نهایت وضعیتی که به آتش بس منجر شد، به اختصار مرور شده است.
کتاب «خوزستان در جنگ» پنج فصل دارد. در فصل اول به خوزستان قبل از انقلاب، از انقلاب تا شروع جنگ و همچنین هجوم ارتش عراق به این سرزمین و اهداف عراق از این هجوم و میزان دست‌یابی به آن، پرداخته شده است.
هر یک از فص لهای دوم، سوم و چهارم به گزارش هجوم دشمن به یکی از محورهای سه گانه استان خوزستان: محور شوش – دزفول؛ محور سوسنگرد – اهواز؛ محور خرمشهر – آبادان اختصاص یافته است.
همچنین، عملیاتهای آزادسازی و عملیاتهای تعقیب متجاوز که در هر یک از این محورها انجام شده است به همراه نتایج آن در فصل مربوط به همان محور، به اختصار بیان شده است. فصل آخر مروری بر تهاجم مجدد عراق در ماه پایانی جنگ و حماسه بزرگ رزمندگان اسلام برای عقب راندن متجاوزین می‌باشد.
۱۹- تاریخ نگاران و راویان صحنه نبرد کتاب چهارم
شهید محمدتقی رضوانی در عملیات رمضان راوی تیپ ۳۱ عاشورا و در مرحلۀ بعدی عملیات نیز راوی قرارگاه نصر بود. وی در عملیات والفجر مقدماتی راوی همراه شهید حسن باقری و شهید حمید بقایی بود و در شناسایی عملیات در منطقه فکه به فیض شهادت نائل آمد.
شهید سعید عیسی‌وند راوی لشکر ۲۷ محمد رسو لالله (ص) در عملیات والفجر مقدماتی بود و در همین عملیات در منطقه فکه جنوبی شهید شد. شهید حسین الله‌داد در عملیاتهای فتح‌المبین، بیت‌المقدس، والفجرمقدماتی، بدر، والفجر ۸، کربلای ۴ و کربلای ۵ راوی یگانهای عملیاتی سپاه مثل؛ لشکر ۷ ولی عصر(عج) لشکر ۱۷ علی‌بن ابی‌طالب(ع)، لشکر ۲۱ امام رضا(ع) و تیپ ۱۸ الغدیر بوده و در عملیات بیت‌المقدس ۲ در منطقه ماووت به شهادت رسید.
اسناد و منابعی که این شهدای راوی برای نسل بعد به جا گذاشته‌اند به درک و فهم روند تصمیم‌گیری فرماندهان، روزهای سخت عملیات و ترسیم نحوه عملکرد رزمندگان کمک می‌کند.
منبع: ایسنا